Gemilerin çalışmış olduğu bölgedeki çevre koşulları nedeni ile donanım ve materyalinde aşınma, paslanma, kırılma gibi olumsuz etkilerin olması doğaldır. Bu etkiler sonucunda gemi donanım ve materyali kullanılabilirliğini kaybetmektedir. Bu olumsuz etkilerin önüne geçebilmek için de iyi bir bakım ve onarım gerekmektedir. Burada önemli olan dikkat ve işi kaliteli yapmaktır.

Gemilerde metal bölümlerin fazla olmasından dolayı karşılaşılan en büyük tehlike; rutubet ve oksidasyon nedeni ile paslanma ve çürümedir. Bunu önüne geçilebilmesi için metallerin yüzeylerinin hava ile temasının kesilmesi gerekmektedir. Bu işlem için boyalar ve çeşitli kaplama yöntemleri kullanılmaktadır. Kaplama yöntemleri boyaya kıyasla ekonomik ve kullanışlı olmadığından koruma açısından boya ilk plandadır. Bu nedenden ötürü de boya en önemli bakım çalışması işlemidir. Metal yüzey üzerinde koruyucu bir tabaka oluşturduğu gibi; içine katılan renkler sayesinde estetik bir önem de kazanır. Ancak boya malzemesinin pahalılığı, yüzeylerin çeşitliliği gibi sebepler nedeni ile boya malzemesinin özelliklerinin çok iyi bilinmesi ve boyama sırasındaki işlemlerin doğru ve dikkatli yapılması gerekmektedir. Boyamada ve boyanacak yüzeyi temizlemekte kullanacağımız elemanlar bilgili ve daha önceden tecrübeli olmalıdır.

Gemi üzerindeki; bir yüzeyin boyanabilmesi için yüzeyin; toz, yağ, pislik gibi maddelerden temizlenmiş olması gerekmektedir. Keza bu maddeler boyanın altında kalarak boyanın yapışmasının önleyeceğinden ilerleyen zamanlarda boyanın dökülmesine neden olur. Bu bozulmayı önlemek ve boyama işlemini sağlıklı yapabilmek için yapılan temizleme işlemine RASPA adı verilir. Raspa için çeşitli aletler ve yöntemler kullanılmaktadır.

Raspa İşlemi – Raspa Tipleri Ve Uygulama Tekniği

Bir yerin boyaya hazırlanmasında dikkat edilecek önemli husus , bu yerin boyalı olup olmadığıdır. Zira bu yer boyasız ise üzerindeki yağ , toz ve pislik temizlenerek boyama yapılır. Eğer boyanacak yüzey önceden boyalı ise bu yüzey üzerindeki eski boyanın kazınması gerekecektir. İşte bizim boyanacak yüzey üzerindeki yaptığımız bu temizlemeye Raspa işlemi , yüzey temizlemekte kullandığımız aletede raspa aleti adı verilir. Raspa işlemi sonunda yüzeyde kir , pislik , yağ , ve eski boya artığının kalmamasına özen gösterilmelidir. Zira bunlar boyanın saca tutunmasını önleyerek boyanın kabarmasına ve dökülmesine neden olur.

Raspa işleminde kullanacağımız raspa aleti yüzeyin büyüklüğü , cinsi ve şekline göre değişiklik gösterir. Kullanılan bu çeşitli raspa aletleri şunlardır.

1. Sıyırma raspalar.
2. Çekiç raspalar.
3. Kum raspalar.
4. Tel fırçalar.
5. Kimyevi boya çıkarıcılar.
1. Sıyırma Raspalar:

Genellikle kabarmış boya kısımlarını ya da havuz girmiş geminin karinasına yapışan böcek ve yosunları kurumadan sıyırıp dökmeye yarayan raspa tipidir. Bu raspalar uzun ağaç sap üzerine takılmış ıspatula tipinde çelik lambalardan oluşur. Zamanla ağızlarının bilenmesi gerekir.

Ağaç yüzeyler üzerindeki boyalarda bu raspalarla temizlenir. Gemide bu raspalar her an el altında bulundurulurlar. Küçük bir paslanma görüldüğünde bu kısım el raspası ile raspa edilip sülyen boya ile boyanmalıdır. Böylece paslanmanın geniş bir alana yayılması önlenmiş olur.

Küçük yüzeylerde kullanmak üzere , eski eğelerden yapılan bir tarafı kıvrık , ağızları bilenmiş el raspaları da bulunmaktadır.

2.Çekiç Raspası
Darbe vurarak bir yüzeyde ki eski boyaların dökülmesinde kullanılan raspa tipidir. Bu yöntemle kalın pas tabakaları etkili bir şekilde raspa edilebilir. Bu raspa aleti iki ucu keskin çekiç şeklinde çelik malzemelerden imal edilir.
Çekiç raspası galvanizli saçlar üzerinde kullanılmamaktadır. Çünkü , darbelerin etkisi ile sac üzerindeki galvaniz tabakası etkilenir ve sac daha çabuk paslanır.

3. Kum Raspalar
Geniş ve düzgün yüzeylerin kısa zamanda temizlenip pastan arındırılmasında kullanılan raspa yöntemidir. Gemi zincirlerinde de bu yöntem uygulanır. 2 metotla uygulanmaktadır;
Basınçlı su ile birlikte pirinç büyüklüğündeki raspa kumu hortumdan geçerek nozuldan süratle püskürtülür. Bu tazyikli kum taneleri 60 C ile raspalanarak yüzeye tutulur. Bu metodda toz çıkmadığı gibi tatlı su kullanılırsa boyanacak yüzey daha da iyi temizlenmiş olur. Yalnız korezyon başlamadan hemen boyaya başlanmalıdır.

Basınçlı hava ile yapılan raspa da ise ; çalışma sistemi su ile yapılan raspa ile aynı türdendir. Yalnız bu raspa tipinde çok toz kalkmaktadır. Bu tozdan işçinin etkilenmemesi için gözlük ve maske gibi koruma tedbirleri alınmalı geminin lumbuzları kapatılmalıdır. Bu raspa boyalı yüzeyleride bozabilir.

4. Tel Fırçalar
Bir yüzeydeki kabarmış boyaların temizlenmesi ya da bir yüzeyde kalan ince raspa artıklarını temizlemekte kullanılır. İki tipi bulunmaktadır.

4.1. El Tel Fırçası
Küçük alanların ve girintili çıkıntılı yerlerin pastan temizlenmesinde kullanılırlar. Diğer metotlarla raspa yapılan yer mutlaka el tel fırçası ile temizlenmeli ve öyle boyaya geçilmelidir.

4.2. Motorlu Tel Fırçalar
Geniş yüzeylerin temizlenmesinde kullanılırlar. Elektrik motorundan hareket alan bir spiral ucuna takılmış yüksek devirde dönen tel fırça ; temizlenecek yüzey üzerinde gezdirilmek sureti ile , bu yerin pas , toz ve raspa artıklarından temizlenmesini sağlar. Bu raspa aletini kullanan personelin maske ve gözlük kullanması gerekir.

5.Kimyevi Boya Çıkarıcılar
Bu sistem raspa konusu dışında görülse de , bir yüzeyin eski boyalardan temizlenmesi işlemi olduğundan , raspa konusu içine girmektedir.

Bilhassa hassas cihazların boyanmaları gerektiğinde bu cihazlara zarar vermeden kullanılan en etkili sistem budur. Boya çıkarıcı olarak SOLVENT’ ler , kullanılır. DEKAPON , HİDRO SOLVER ve benzeri boya çıkarıcı maddeler yüzeye fırça ile sürülür ya da sprey olarak püskürtülür. Belli bir süre sonra yüzey bezle temizlenir. Bu şekilde eski boyalar çıkarılır.

Boyalar

Genel Olarak Kullanılan Boya Tipleri

Yağlı Boyalar
Genel olarak birkaç organik veya inorganik maddenin belli oranda ve ortamda karıştırılması ile oluşurlar. Bu maddeler ,

Katılaştırıcı Olarak Üstübeç
Yağlı boyanın temel maddesidir. Yağ ile karışarak yüzeyde sert ve sağlam bir tabaka oluşturur. Ya doğada serbest halde bulunan üstüpeç denilen maddeden ya da ondan daha ince olan LİTAPON adı verilen çinko sülfit veya baryum sülfattan elde edilir.

Örtücü Olarak Yağ (Bezir Yağı )
Boya maddelerini içerisinde erittiği gibi bunların homojen bir tabaka oluşturup katılaşmasını sağlar. Keten tohumu yağından ya da büyük balıkların yağından elde edilebilir. (örn : yunus , balina vb..)
Elde edilen bu yağ 150C’ de 3 günde kurur. Kuruma süresini düşürmek için , bu yağ 150C’ de bakır kazanlarda sıcak hava tutularak kaynatılır. Böylece oluşan bezire kaynamış bezir adı verilir. Kaynamış bezir 15C’ de 24 saatte kurur.

Kurutucu Olarak Skilatif (neft-tiner-vernik)
Boyanın belli oranda parlaklaşmasını ve kuruma süresini azaltması için boya içine ilave edilen maddelerdir.

Vernik
Bazı reçinelerin eritilmesi sonucu elde edilir. Boyaya daha fazla parlaklık vermesi için kullanılır. Ayrıca tek başına ahşap yüzeylerin korunması içinde kullanılır.

Skatifler
Madenlerden elde edilirler. boyanın daha çabuk kurumasını sağlar. En etkin olanları kobalt ve magnezyumdan elde edilirler.

Neft
Boyanın akıcılığını sağlayan bir maddedir. Çam sakızından elde edilebildiği gibi piyasada TİNER adı altında sentetik olanları da mevcuttur.

Renk Verici Olarak Toz Boyalarİstenen rengi elde edebilmek için toz halinde üretilen organik maddelerdir. birçok rengi mevcuttur.

Süliyenler
Madeni yüzeylerin doğal etkenlerle ilişkisini kesmek için kullanılan , üzerine sürülen boyanın koruma özelliğini arttıran bir boya türüdür. Yapıldıkları malzemeye göre isim alırlar ; şu sınıfları vardır.

Öksidofer( demir sülyeni )
Demir oksitten yapılmış koruyucu bir boyadır. Bilhassa çok rutubetli yerlerdeki sacların paslanmasını önleyici bir özelliğe sahiptir. Üzerine başka boya sürülmesi için iyice kuruması beklenmelidir.

Bileşimi:
Bezir yağı :%13.3
Neft :%3.5
Demir sülyeni:%83(toz halinde)

Kurşun Sülyeni (kırmızı sülyen )
Toz halinde turuncuya yakın kırmızı renkte olan ağır kurşun oksidin en iyisi içinde %26 oranında kurşun süper oksit , içeren karışımdır. Doğrudan doğruya beziryağı ile karıştırılarak boya elde edilir.

Hazırlanışı: Kullanılacak sülyen bir kaba koyularak deniz suyu ile karıştırılır. Ve iki gün bekletilir. 2 gün sonunda deniz suyu süzülerek ortama 80.gr. sülyen tozuna 20.gr. bezir yağı ilave edilerek karıştırılır. Böylece koruma özelliği ve kapatma özelliği çok iyi olan bir karışım elde edilmiş olur. Kuruma süresince boya su ile temas halinde olmamalıdır. Bu sürede beziryağı içindeki OLEİKASİT ile kurşun oksidin birleşmesiyle kurşun sabunu oluşur. 10 ila 30 gün arası sürer.

Bu nedenle kurşun sülyeni kullanılırsa yüzeye 15-20 gün boyunca su ya da başka boya değdirilmemelidir.

Kurşun Sülyeni Bileşimi:
Bezir yağı:%13.5
Neft:%3.5
Kurşun sülyeni:%83(toz halinde)

Sarı Sülyen ( çinko sarısı )
Gemilerde günlük bakımda kullanılan sülyen türüdür. örtücü özelliği kurşun sülyeni ne göre azdır. Fakat çok hızlı kurur. Galvanizli ya da alüminyum yüzeylerde etkili koruma sağlar.

2 saat içinde kurumaktadır. Bu nedenden ötürü sarı sülyenin kullanıldığı alan 2 saat içinde boyanmalıdır. aksi taktirde koruma özelliğini kısmen de olsa kaybeder