HALAT BAĞLARI

Halatın ucuna çıma, kalan esas kısmına beden denir. İnce iplere gırcala, ucu serbest halattan yuvarlaklara kasa,  bir yere ya da bir halata dolanmasına volta, kalıcı halat kasalarını aşınmasını engelleyen su damlası şeklinde metallere radansa denir. 
Biz denizciler düğüm lafını pek sevmeyiz, onun yerine bağ terimini kullanırız.
Yüzyılların tecrübesi ile günümüze ulaşan gemici bağlarının en belirgin özellikleri, kolay yapılması, kendiliğinden açılmaması, yük altında sıkışmaması ve istenince kolayca çözülebilmesidir. Bu prensipleri açısından gemici düğümleri balıkçı düğümlerinden ayrılırlar. Balıkçılar düğümlerini çözmeye çalışmazlar, o bölümü kesip atarlar. Onlar için en önemli husus yüzeyi pürüzsüz misinaya atılan düğümün kaymamasıdır, düğümün sıkışmasından endişe etmezler.
Gemici bağlarının birçok çeşidi olmakla beraber, denizde en çok işe yarayan ve kullanılan birkaç tanesini iyi bilmek, kolaylıkla uygulamak ve nerede kullanıldıklarını bilmek belki de daha önemlidir.
Bu açıdan en gerekli 7 gemici bağını inceledik:

Resim-46: Adi düğüm. Bir gemici bağı değildir. Sıkışır, kayar ve zor çözülür.

Resim-47: Kropi veya 8 bağı. Stoper amaçlı kullanılır. Beden üstünden dönen çıma sayesinde, çok büyük güçler altında dahi sıkışmaz.

Resim-48: İzbarço bir denizcinin mutlaka bilmesi gereken 7 bağdan en önemlisidir. Sahile verilen koltukların, halat boştaysa, bağlamak için en uygun bağdır, keza çözerken önce halatı boşlanmak gerekir.

Resim-49: Camadan bağı. Aynı kalınlıkta iki halatı birbirine eklemek için kullanılır. Kasa yaparak da uygulanır ancak asıl sağdaki 3 resim gibi, uçları ters çevrilerek simetrik bir bağ oluşturularak yapılır

    

Resim-50: Sancak bağı. Çapı farklı iki halatı birbirine bağlamak için kullanılır. Çifte sancak bağı daha az sıkışmakla beraber, standart uygulamada birbiri halkası içine geçen iki asdet izbarço daha çok kullanılır

Resim-51: Anele bağı. Halka veya aneleden sıkışmaması için 2 kez geçirilen çıma, beden üzerine 2 mezavolta ile tamamlanır. Halat gerginken atılan bir bağ olması önemli avantajıdır.

Resim-52: Balıkçı bağı. Anele bağı gibi anele veya halkalara atılır. Sıkışan, kolay açılmayan sabit bir bağdır. Demir saplarına, halkalarına atılır.

Resim-53: Bir kazık ya da çubuğun üzerine yapılan kazık  bağı. Sıkışan bir bağdır. Çifte kazık bağı sıkışmaması ve kolay çözülmesi pratikte tercih edilir.

İster gemici bağları, ister balıkçı düğümleri şekil olarak karışık görünmekle beraber alışıldıklarında kolaylıkla yapılırlar. Çok pratik yapmak, sık sık tekrarlamak, bağların en az nerelerde kullanıldıklarını ve prensiplerini bilmek kadar önemlidir. Ancak unutulmamlıdır ki
Pratik Denizcilik Bilgileri 1 from Taner ÖZER on Vimeo.

Piyan

Resim-55: Piyan, kasa ve dikiş yapımında kullanılan yelkenci seti. Kavela, biz, kaşkaval ve dikişler için  kullanılan vardamana

Özellikle koltuk halatlarının kollarının ucuna düğüm yapmak tehlikelidir, iskeleden ayrılırken kenarda-köşede kalmış bir yere sıkışması durumunda ciddi sorunlara yol açabilir, manevraya engel olur. Keza balon mandar ve iskotalarının da uçlarına bağ yapılmaz. (Bkz Balon Donanımı ve Broş)

Bu amaçla günümüzde sıklıkla kullanılan sentetik halatları ateşle veya havya ile ısıtarak uçlarının açılmasına engel olmak mümkündür.
Ancak çoğunlukla lifli halatların kullanıldığı eski dönemlerden bu mümkün değildi. O zamanlardan kalan piyan geleneği, meraklı denizciler tarafından halen devam ettirilmektedir. (Resim-56)
Piyan için kullanılan ince ipler veya gırcalalar, normal üretim iplerden farklı olarak mumlu olarak imal edilirler.

Resim-56: Sol grupta yukardan aşağıya adi piyan. Üstte yapılışı, altta tamamlanmış hali. Sağda yelkenci piyanı-3 kollu/bükümlü halatlar için uygundur. Yukarda yapılışı, altta bitmiş hali.

Halatın üstüne atılan bağlar veya düğümler halatın mukavemetini veya kopma yükünü belli oranda azaltır. Yıllardır devam eden, mukavemet kaybı olmayan bağı arama ve bulma henüz bir sonuca ulaşamamıştır.

Bağlar-Örgüler	Mukavemet
Sancak bağı	% 45
Izbarço	% 40
Balıkçı Düğümü	% 25
Kropi	% 20
Kasa Örme-3 kollu/Kısa Ters	% 15
Kasa Örme-Radansalı	% 5-10

Resim-57: Bir marinada veya iskelede dolaşırken, yanlış uygulamaları doğru olanından hemen ayırt etmek için çok tecrübeli bir denizci kültürüne sahip olmaya gerek yoktur.

KASA

En mukavim bağlardan birisi olan izbarço ile bir kasa oluşturulunca, halatın mukavemetinin %30’dan fazlasının kaybolduğu göz önüne alınırsa, kalıcı işlemlerde kasa dikişi yapmak gerekliliği daha da iyi anlaşılır.
3 kollu bir halatın nasıl örüleceği, aşağıda gösterilmiştir.

Resim-57: 3 kollu halatta kasa örgüsü. Kalıcı kasadır, mukavemeti en sağlam bağdan daha iyidir. 3 kolun ilk geçirilişi biraz karışıktır, bu kısmı doğru yapılırsa geri kalanlar, sırayla devam eder, tamamlanması kolaydır. Sentetik halatlarda en az 3’er tur devam edilmesi gerekir. Kasa dikişi tamamlandıktan sonra, sert bir zeminde yuvarlatılarak ezilir. Bu dikişin oturmasını ve sağlamlaşmasını sağlar.

Aynı şekilde, kalıcı eklerde halatları uc-uca tespit etmek için bağ yapmak yerine kolbastı veya matiz dikişleri tercih edilmelidir. Kolbastı dikişi kasa örme mantığı ile halatları uc-uca eklerken, kalınlıkta belirgin bir atış olur. Buna karşın matiz dikişi, uygulaması daha zor, aynı derecede mukavim ancak halat kalınlığını arttırmayan yapısıyla, özellikle çalışan hareketli donanımlarda tercih edilir.

Resim-58: Kolbastı dikişi.

Zincir-halat bileşkesi

Resim-: Halatı zincire örme tekniği

Özellikle elle atılan çekilen kıç demirlerinde sıklıkla kullanılan halat-zincir kombinasyonu için halatın zincirle ilişkilendirilmesi büyük önem taşır. Irgat kavaletası veya fenerine alındığında, dişliye sıkışacağından dolayı bu iştirake kalın bir bağ-mesela izbarço-yapılması tercih edilmez. Mümkün mertebe sadece zincir kalınlığı kadar bir aralıkta, sağlam ve güvenilir bir dikiş veya örme tekniği kullanılır. Genelde 3 kollu naylon dan üretilmiş olan demir halatlarının, zincirin son baklasına örülmesi prensip olarak kasa dikişi ile aynıdır.

Çift örgü halatlarda kalıcı kasa

Resim-59: Çift örgü veya paralel örgü halatların kasa yapımında, özel aletler kullanılır

Resim-59b: Çift örgü halatlarda kasa yapmanın bir diğer yöntemi de dikiş ve façunadır

Bükümlü halatlarda kasa örmek nispeten kolay olmakla beraber, çift örgü (double braided) halatlarda oldukça zor, teknik ekipman gerektiren, karışık bir iştir (Resim-59).
Çift örgü halatlarda daha basit olarak yapılabilecek bir kasa yöntemi ise dikiş ile yapılandır. Hiçbir zaman bir profesyonel tarafından yukarda anlatılan yöntemle yapılan kasanın sağlamlığına ulaşamaz ancak yine de işe yarayan bir yöntemdir.
Aynı şekilde perlonlara kasa yapmakta da dikiş kullanılabilir. Perlonlar genel itibarıyla halatlardan farklı olarak bağ yapılarak ilişkilendirilmezler. İster izbarço ister başka bir bağ, çok çabuk sıkışabilir ve çok zor açılırlar. Bu sebeple perlonların ucuna dikiş ile kasa yapıp buraya yerleştirilen bir kilit veya karabina ile sağlamlık sağlanır.
Dikişte dikkat edilen husus, aynı yelken dikişinde olduğu gibi, perlonun uzun aksına paralel gelen güç uygulaması sırasında dikişin buna dik bir hatta yer almamasını sağlamaktır. Bunu sağlamanın en iyi yolu, zigzag dikiş tekniği kullanmaktır.
Normal halatlardan farklı olarak çelik halatlara kasa ya da bağ yapmak ya çok zordur ya da mümkün değildir. Çelik halatların bağlantılarında ge çici olarak klemens ya da kalıcı olarak baskı terminal, sıvama terminal kullanılabilir. (Resim-60)
Bu bağlantılar mukavemet ve dayanıklılıklarına göre, örme kasa-klemens (kerye)-baskı terminal-norsmen ve sıvama terminal sırasıyla gider.

Resim-60: Çelik tellerde, bağlantılar ve kasalar.Soldan sağa, radansasız ve radansalı baskı terminal, radansasız ve radansalı örme kasa (Liverpool veya ), radansasız sıvama terminal, kapalı ve açık uçlu sıvama terminaller. Bunlardan başka klemens ile geçici kasa yapmak da mümkündür. (Ayr Bkz Resim- 69) TEKNİK MALZEMELER Resim-62: Kalibre zincir için kuvvetlendirilmiş kilit. Bu tip zincirlerin bakla boşluğu çok az olduğu için standart kilit, karabina veya kanca kullanılamaz Teknecilikte kullanılan belli başlı malzemeler kilit, radansa, karabina, fırdöndü, kanca, sustalı kilit ve keryedir. Kilitlerin numaralandırılmaları pimlerinin metrik çapına göre yapılır. Bu şekilde 10 mm çapı olan pime sahip kilide onluk kilit denir. Kilitler şekillerine göre, U kilit veya standart kilit, omega kilit ve düz kilit olarak üretilirler.  Malzemelerine göre ise piyasada galvaniz, paslanmaz ve pirinç olanları mevcuttur. (Resim-63) Kalıcı tonozlarda, kullanılan zincir hangi malzemeyse, kilidi ve fırdöndüyü de aynısından seçmek adettendir. Piyasada çeker yükleri çok daha fazla, taşıyıcı-çekici ünitelerde bağlantı ara elemanı amacıyla üretilmiş, tonaj tabir edilen kilitler de mevcuttur. Ancak galvaniz kaplamaları çok daha ince olduğu için deniz suyuna dayanıklı değildirler, bu amaçla demirlemede kullanılmazlar. (Resim-64) Kalibre standart zincirlerin bakla aralıkları çok dar olduğu için, zincir ortasına kullanılacak pim genişliğine uygun kilit yeteri kadar mıkavim olmadığı için bu tarz bir işlemde özellikli kilitler kullanılır. (Ayrıca Bkz: Bahama Tipi Demirleme/ Resim-115) Resim-63: Farklı kilitler ve pimleri. Üst sıra: Normal delikli-kaybolmaz, demir kilidi ve alyen başlı kilitler. Alt sıra: Soldan  sağa U kilit, Omega kilit ve Düz kilit. Kaybolmaz pim ile kast edilen, yivinden söküldükten sonra kilit piminin yerinden yani kilitten çıkmamasıdır. Bu sayede pimi gevşetirken suya düşmesi engellenmiş olur. Resim-64 Tonaj kilitler. Normal üretim kilitlere göre çok daha fazla çeker kuvveti olan bu tip kilitler farklı renkli ve normalden çok daha kalın pimleri ile hemen fark edilirler. Ancak elektro galvaniz, sıcak daldırma galvanize göre daha ince bir koruma tabakası olduğundan demirleme ve tonoz sistemlerinde  tavsiye edilmez. Demir kilidinin pimi de keza, kilitten ayrılmaz. Diğer yivli pimlerden farklı olarak kendiliğinden sallantıyla gevşemez. Bu açıdan mandar kilidi olarak da kullanılabilir, elle kolaylıkla açılır. Alyen başlı kafaları olan kilitler özellikle demir kilidi olarak tercih edilirler. Pimin kafasının etrafla çapariz yapmaması planlanmıştır. Fırdöndü Demir ve düzeneğine fırdöndü eklenmesi önemli bir tartışmadır. Birçok tekne sahibi buna gerek duymazken, bazıları için ise vazgeçilmezdir. Sadece bir gece demirlemek için kullanılan demirlerde fırdöndüye çok da fazla ihtiyaç olmayacağı aşikar olmakla beraber, uzun süre alargada kalındığında veya kalıcı tonozlarda fırdöndüler büyük yarar sağlarlar. (Resim-65) Demir dipten kurtulduktan sonra hızla sarmak veya demirin dipte bir yere takılması gamlanmaya yol açarak, fırdöndüye ihtiyaç duyulmasına sebep olur. Zincirin gam yapması, halatınkinden de karışık ve zor bir durumdur. Baklalar üst üste binerek çözümü zor sorunlara yol açar, zincirin makaradan ve kavaletadan akışı engellenir ve sıkışır, baklalara binen yük sebebiyle zincirin kırılması dahi sözkonusu olabilir. Aynı malzemeden, aynı kalınlığa sahip fırdöndü ve kilitler, zincirin bir baklasına göre çok daha az dayanıklıdır. Bu yüzden kalibre olarak bir veya birkaç boy büyük fırdöndü ve kilit kullanılması adettendir. Keza galvaniz zincirlerde, bağlantı elemanlarının paslanmaz malzemeden yapılıyor olmasının da altında aynı mantık yatar. Resim-65: Fırdöndüler. Sırasıyla halka-halka; halka-kilit, kilit-kilit Ancak paslanmaz, galvaniz malzemeyi çok hızlı aşındırır. Bu tür bağlantı elemanları kullanılıyor ise her sene kontrol edilip gerekirse zincirin birkaç baklasını keserek kısaltmak gerekebilir. Yapılan araştırmalar ve incelemelerde, kopan demir halatlarının çoğunun fırdöndü kırılması ya da kopması sonucu ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Buna yol açan başlıca etmenin, fırdöndüye binen yanlamasına kuvvetlerdir. Buna engel olmak için fırdöndünün her iki ucunun bağlı olduğu yerde serbestçe dönmesini sağlamak için araya kilit eklenmesi gerekebilir. Yeni tip fırdöndülerde hareket aralığı genişletilerek bu sorunun önüne geçilmeye çalışılmıştır. (Ayr Bkz. Resim-101) Karabinalar ve kancalar Karabinalar genelde dağcılık ve teknik tırmanış gibi doğa sporlarında bolca kullanılan pratik aparatlardır. Ancak çeker yüklerinin az olması sebebiyle, demirleme ve kalıcı bağlamalarda yaygın kullanılmaz. İçe açılan, dışa açılan, vidalı gibi değişik tipleri mevcuttur. (Resim-66) Geçici olarak botu bağlarken, sıkça tercih edilirler. Resim-66: Çeşitli karabinalar ve kancalar. Kancalar paslanmazdan olabileceği gibi, dövme çelikten üretilenleri de vardır. Taşıma ve kaldırma işlerinde kullanılanları genelde bu tiptir. Resim-67: Sustalı veya Yaylı Kilit (Snap Shackle) Kalıcı bağlanmalarda veya büyük yüklerde benzer amaca hizmet eden kancalar daha sıklıkla kullanılır, karabinalara kıyasla çeker yükleri oldukça fazladır. Kendinden fırdöndü ya da kuş gözü delikli olabilirler. Bosa Kancası için ayrıca bkz (Resim-109. Demirleme-Bosa Tutmak.) Sustalı veya Yaylı Kilit (Snap Shackle) Üzerinde yük varken açılabilen tek malzemedir. Yelken manevralarında balon kullanımında vazgeçilmezdir. Yaylı bir pime takılan halka kopilyası sayesinde, açılır. Sırf bu özelliği sebebiyle direğe çıkarken, traka hiçbir zaman sustalı kilit kullanılmaz. Keza yelken mandarlarında da kullanılmamalıdır.  (Resim-67) Kolay açılması için kopilyaya bir ince eklenebilir.  Radansa Yapılan testler ve bilimsel araştırmalar, statik güç uygulandığında kendi kalınlığının 4 katından daha dar bir yarıçapta (radius) dönen halatın mukavemetinin önemli ölçüde azaldığı yönündedir. Pratikte bunu engellemek için kullanılan malzeme radansadır.  Su damlası şeklinde olan radansaların metal olanları genelde paslanmaz, galvaniz ve bazen pirinçten yapılırlar, ağır işler ve yükler söz konusu olduğunda plastik olanları kullanılmamalıdır. (Resim-68) Resim-68: Çeşitli Radansalar. Soldan sağa açık tip, bariyerli, kapalı ve plastik radansalar. Kapalı olanlar daha mukavim olmakla beraber, sabit montajı mümkün değildir. Bağlanacağı yere bir kilit veya ajutajla bağlanır. Yerinden çıkmaması için kasanın bol bırakılmaması gerekir. Kollara ve bedene façuna yaparak, buna engel olmak mümkündür. Radansaya façuna, halatın üzerinde yük varken yapılır Resim-69: Çelik halatlarda klemens kullanımı. Liftin Bir tarafı düz bir tarafı ters diş olan bir vida eksen üzerinde hareket eden bir göbekten oluşur. Açık veya kapalı olabilir. Göbeğin çevrilmesi ile sistem kısalır veya uzar. Bu sayede vardavela tellerini veya ıstralya ile çarmıkları gevşetmek-germekte kullanılır. İster çarmıkta ister vardavelada bağlantı elemanları pim ve kopilyadan oluşmalıdır. Yelkenli bir teknede sallantı ile vidaların gevşeyeceği, ve bağlantının yerinden çıkacağını unutmamak gerekir. Bu sebebe bağlı olarak düz veya omega kilitler ile civatalar bu bağlantılarda kullanılmaz.  (Ayr Bkz. Resim-13 ) Klemens veya Kerye Klemensler U şeklinde bir çift vida üzerine oturan tabla ile teli ya da kabloyu sıkıştırmak üzere diyazn edilmiş ürünlerdir. Oluşturulan kasada tek olarak kullanılmaz. Klemenslerin açık vida taraflarının beden tarafında olmasına dikkat edilmelidir. (Resim-69) Klemens ile çelik halat kasası oluşturulurken dikkat edilmesi gereken hususlar: Çelik halatın klemensten sıyrılması istenmiyorsa  montajı resme göre yapılır. Çelik halat kasası ne kadar küçülecek ise o kadar yumuşak halat tercih edilmelidir. Resim-70: Tel kopilyalar. Uçlarının gerektiğinden fazla açılmamasına dikkat etmek gerekir. Pimler ve Kopilyalar Bir yelkenli tekne çok fazla harekete maruz kaldığı için ve titreşim sebebiyle vidalı unsurların açılması söz konusu olabileceği için özellikle arması ve donanımında standart bağlama elemanlarında ürünler genelde pimler ve kopilyalardır.(Resim-70) Kopilyalar halka veya tel kopilya olarak kullanılır. Tel kopilyalar direk bağlantılarında liftin ve diğer bağlama elemanlarında sıklıkla kullanılır. Dikkat edilmesi gereken husus kopilyanın ağızlarının gerektiğinden (15-20’den fazla) açılmamasıdır. Deforme olmuş kopilyayı, acil bir durumda yerinden sökmek oldukça zor ve zahmetli bir iş haline gelebilir. Halka kopilyaların ise paslanmazdan olmalarına dikkat etmek gerekir. Piyasada bu şekilde satılan halka kopilyaların bir kısmı paslanmaz değildir, kısa sürede paslanır. Deforme olur, kırılır ve etrafı lekeler.

 http://www.lotusseyirdefteri.com/baglar_ve_dugumler.html